Destino favorito: Taubaté e Tremembé – SP, mar/12. Por Lucas Valério.
Por que vale a pena: a região de Taubaté e Tremembé possui uma diversidade de aves muito rica por ter a Mata Atlântica e área de várzea que as cercam, já foram registradas cerca de 290 espécies. Lucas Valério, Rafael Fortes, Marco Crozariol, Felipe Bittioli R. Gomes e Rivaldo Valério vêm fazendo vários levantamentos das matas e parques da região para que se possa conhecer melhor as aves que habitam as duas cidades. Localizadas entre o eixo Rio – São Paulo atrai um grande número de observadores de aves por ter acesso fácil e livre.
Texto e fotos: Lucas Valério
Lucas Valério de Souza é morador de Quiririm – Taubaté desde 1983. Desde criança foi criado em meio a plantações de arroz, feijão, batatas e etc. Observa e fotografa aves e outros animais na região desde janeiro de 2010, após adquirir uma máquina semi-profissional e ter o incentivo do amigo Felipe Bittioli R. Gomes. Desde então já foram registradas pelas lentes mais de 340 espécies, tem o hábito de ir a campo aos finais de semana de folga.
Informações enviadas em março de 2012.
Quadro resumo: Região de Taubaté e Tremembé
- Destaques: pato-de-crista, saracura-carijó, saracura-do-banhado, corujinha-sapo, sanhaçu-de-coleira e anhuma.
- Nível de dificuldade: fácil na maioria dos lugares, com alguns locais de serra.
- Infraestrutura do local: região com boa infraestrutura, principalmente devido ao grande número de restaurantes de comidas Italianas. Estradas boas, várias opções de hotéis.
- Oportunidades fotográficas: boas e às vezes muito boas, com destaque para as aves das várzeas. Não é fácil se aproximar dels, mas se não for um dia muito nublado você conseguirá ótimas fotos.
- Quando ir: nas áreas de várzea, a melhor época é de agosto a dezembro. Para as aves da Mata Atlântica, de abril a setembro.
- Como chegar: de carro, de São Paulo, basta seguir a Carvalho Pinto. Há vários ônibus que saem de São Paulo e passam por Taubaté.
- Guia ornitológico: Rafael Fortes, um dos melhores guias do Brasil, e residente em Taubaté. www.rafaelfortes.webs.com.
A Região de Taubaté e Tremembé é uma área bastante interessante para se observar e fotografar aves. São mais de 290 espécies distribuídas por biomas diversos, que vão desde áreas abertas como várzea e áreas de pastagens, que sofrem ação direta e intensa do homem, a densas florestas, como a encontrada na ARIE da Pedra Branca localizada em Tremembé.
Recomendo o arrozal do Marcão onde é sempre possível avistar uma grande variedade de aves de migração, como batuiras e maçaricos. Pode se observar várias outras espécies como pato-de-crista, marreca-caneleira, colhereiro, cabeça-seca, carão, codorna-amarela e etc. A região de várzea é grande e abrange várias propriedades.
Além da região de várzea, sempre vamos ao Horto Florestal de Taubaté e Parque do Itaim em Taubaté. A Arie da Pedra Branca em Tremembé também é um local muito bom, mas é preciso ter autorização da prefeitura ou estar acompanhado de uma pessoa que tenha autorização.
A região possui vários hotéis, todos localizados no centro das cidades devido ao grande número de fábricas. Temos hotéis como o Íbis e o Baobá Hotel.
Há um grande número de restaurantes na região desde as cantinas Italianas que servem massas a la carte, como também restaurantes por kilo. Algumas sugestões: Cantina Gadioli, Cantina Indiani, Cantina Gaglioti, Tratoria Nagatoni e Rancho Eli Valério.
Recomendo sempre que a pessoa se faça acompanhar de um guia de birdwatching. O Rafael Fortes mora em Taubaté, é um dos melhores guias do Brasil e conhece bem as estradas rurais que cortam as várzeas. Com ele, você verá muito mais aves.
Não é recomendado andar sozinho, principalmente em locais mais isolados. Use sempre perneira para evitar cobras, e leve sempre repelente porque em alguns locais tem muitos pernilongos e borrachudos.
Lista de aves da região e uma opinião pessoal do autor do post sobre a probabilidade de ver cada espécie. Leve em conta que algumas espécies são migratórias, principalmente as de várzeas, e só são abundantes em determinada época do ano.
Espécie | Nome Comum | Probabilidade |
Buteo brachyurus | gavião-de-cauda-curta | Média |
Elanoides forficatus | gavião-tesoura | Média |
Elanus leucurus | gavião-peneira | Alta |
Geranoaetus albicaudatus | gavião-de-rabo-branco | Alta |
Geranospiza caerulescens | gavião-pernilongo | baixa |
Harpagus diodon | gavião-bombachinha | baixa |
Heterospizias meridionalis | gavião-caboclo | Alta |
Ictinia plumbea | sovi | baixa |
Leptodon cayanensis | gavião-de-cabeça-cinza | baixa |
Rostrhamus sociabilis | gavião-caramujeiro | Média |
Rupornis magnirostris | gavião-carijó | Alta |
Spizaetus tyrannus | gavião-pega-macaco | baixa |
Urubitinga coronata | águia-cinzenta | baixa |
Chloroceryle amazona | martim-pescador-verde | Média |
Megaceryle torquata | martim-pescador-grande | Média |
Amazonetta brasiliensis | pé-vermelho | Alta |
Anas bahamensis | marreca-toicinho | Média |
Dendrocygna autumnalis | asa-branca | Média |
Dendrocygna bicolor | marreca-caneleira | Alta |
Dendrocygna viduata | irerê | Alta |
Netta erythrophthalma | paturi-preta | baixa |
Nomonyx dominica | marreca-de-bico-roxo | Média |
Sarkidiornis sylvicola | pato-de-crista | Média |
Anhima cornuta | anhuma | baixa |
Anhinga anhinga | biguatinga | baixa |
Chaetura meridionalis | andorinhão-do-temporal | Alta |
Streptoprocne zonaris | taperuçu-de-coleira-branca | Média |
Aramus guarauna | carão | Média |
Ardea alba | garça-branca-grande | Alta |
Ardea cocoi | garça-moura | Média |
Botaurus pinnatus | socó-boi-baio | Média |
Bubulcus ibis | garça-vaqueira | Alta |
Butorides striata | socozinho | Alta |
Egretta caerulea | garça-azul | Média |
Egretta thula | garça-branca-pequena | Alta |
Nycticorax nycticorax | savacu | Alta |
Syrigma sibilatrix | maria-faceira | Média |
Tigrisoma lineatum | socó-boi | Média |
Malacoptila striata | barbudo-rajado | Média |
Nystalus chacuru | joão-bobo | Alta |
Chordeiles nacunda | corucão | Média |
Hydropsalis albicollis | bacurau | Alta |
Hydropsalis forcipata | bacurau-tesoura-gigante | baixa |
Hydropsalis torquata | bacurau-tesoura | baixa |
Nyctiphrynus ocellatus | bacurau-ocelado | Média |
Habia rubica | tiê-do-mato-grosso | Média |
Piranga flava | sanhaçu-de-fogo | baixa |
Cariama cristata | seriema | Alta |
Cathartes aura | urubu-de-cabeça-vermelha | Alta |
Cathartes burrovianus | urubu-de-cabeça-amarela | Média |
Coragyps atratus | urubu-de-cabeça-preta | Alta |
Pluvialis dominica | batuiruçu | Média |
Vanellus chilensis | quero-quero | Alta |
Mycteria americana | cabeça-seca | Média |
Coereba flaveola | cambacica | Alta |
Columba livia | pombo-doméstico | Alta |
Columbina minuta | rolinha-de-asa-canela | Média |
Columbina squammata | fogo-apagou | baixa |
Columbina talpacoti | rolinha-roxa | Alta |
Patagioenas cayennensis | pomba-galega | baixa |
Patagioenas picazuro | pombão | Alta |
Zenaida auriculata | pomba-de-bando | Alta |
Conopophaga lineata | chupa-dente | Média |
Conopophaga melanops | cuspidor-de-máscara-preta | Alta |
Cyanocorax cristatellus | gralha-do-campo | Média |
Penelope obscura | jacuaçu | Média |
Coccyzus melacoryphus | papa-lagarta-acanelado | Média |
Crotophaga ani | anu-preto | Alta |
Guira guira | anu-branco | Alta |
Piaya cayana | alma-de-gato | Alta |
Tapera naevia | saci | Média |
Campylorhamphus falcularius | arapaçu-de-bico-torto | Média |
Dendrocolaptes platyrostris | arapaçu-grande | baixa |
Lepidocolaptes angustirostris | arapaçu-de-cerrado | Média |
Lepidocolaptes squamatus | arapaçu-escamado | baixa |
Sittasomus griseicapillus | arapaçu-verde | Média |
Xiphorhynchus fuscus | arapaçu-rajado | Média |
Donacobius atricapilla | japacanim | Alta |
Ammodramus humeralis | tico-tico-do-campo | Alta |
Arremon semitorquatus | tico-tico-do-mato | Média |
Emberizoides herbicola | canário-do-campo | Alta |
Haplospiza unicolor | cigarra-bambu | Média |
Sicalis flaveola | canário-da-terra-verdadeiro | Alta |
Sicalis luteola | tipio | Alta |
Sporophila caerulescens | coleirinho | Alta |
Sporophila falcirostris | cigarra-verdadeira | baixa |
Sporophila frontalis | pixoxó | Média |
Sporophila leucoptera | chorão | Alta |
Sporophila lineola | bigodinho | Alta |
Sporophila nigricollis | baiano | Média |
Tiaris fuliginosus | cigarra-do-coqueiro | Média |
Volatinia jacarina | tiziu | Alta |
Zonotrichia capensis | tico-tico | Alta |
Estrilda astrild | bico-de-lacre | Alta |
Caracara plancus | caracará | Alta |
Falco femoralis | falcão-de-coleira | Média |
Falco sparverius | quiriquiri | Alta |
Herpetotheres cachinnans | acauã | Média |
Micrastur ruficollis | falcão-caburé | baixa |
Milvago chimachima | carrapateiro | Média |
Formicarius colma | galinha-do-mato | Alta |
Chlorophonia cyanea | gaturamo-bandeira | Média |
Euphonia chlorotica | fim-fim | Alta |
Euphonia pectoralis | ferro-velho | Alta |
Euphonia violacea | gaturamo-verdadeiro | Média |
Sporagra magellanica | pintassilgo | baixa |
Anabazenops fuscus | trepador-coleira | Média |
Anumbius annumbi | cochicho | Alta |
Automolus leucophthalmus | barranqueiro-de-olho-branco | Alta |
Certhiaxis cinnamomeus | curutié | Alta |
Cranioleuca pallida | arredio-pálido | Alta |
Furnarius figulus | casaca-de-couro-da-lama | Alta |
Furnarius rufus | joão-de-barro | Alta |
Lochmias nematura | joão-porca | Média |
Phacellodomus erythrophthalmus | joão-botina-da-mata | Alta |
Philydor atricapillus | limpa-folha-coroado | baixa |
Philydor rufum | limpa-folha-de-testa-baia | Alta |
Synallaxis albescens | uí-pi | Alta |
Synallaxis cinerascens | pi-puí | Média |
Synallaxis ruficapilla | pichororé | Alta |
Synallaxis spixi | joão-teneném | Alta |
Xenops rutilans | bico-virado-carijó | Média |
Alopochelidon fucata | andorinha-morena | Média |
Progne chalybea | andorinha-doméstica-grande | Alta |
Progne tapera | andorinha-do-campo | Alta |
Pygochelidon cyanoleuca | andorinha-pequena-de-casa | Alta |
Stelgidopteryx ruficollis | andorinha-serradora | Média |
Tachycineta leucorrhoa | andorinha-de-sobre-branco | Média |
Agelasticus cyanopus | carretão | Média |
Chrysomus ruficapillus | garibaldi | Alta |
Gnorimopsar chopi | graúna | Média |
Molothrus bonariensis | vira-bosta | Alta |
Molothrus oryzivorus | iraúna-grande | baixa |
Pseudoleistes guirahuro | chopim-do-brejo | Alta |
Sturnella superciliaris | polícia-inglesa-do-sul | Alta |
Platyrinchus mystaceus | patinho | Média |
Jacana jacana | jaçanã | Alta |
Mimus saturninus | sabiá-do-campo | Alta |
Baryphthengus ruficapillus | juruva-verde | Alta |
Anthus lutescens | caminheiro-zumbidor | Alta |
Nyctibius griseus | mãe-da-lua | Média |
Basileuterus culicivorus | pula-pula | Alta |
Geothlypis aequinoctialis | pia-cobra | Alta |
Parula pitiayumi | mariquita | Média |
Passer domesticus | pardal | Alta |
Phalacrocorax brasilianus | biguá | Alta |
Celeus flavescens | pica-pau-de-cabeça-amarela | Média |
Colaptes campestris | pica-pau-do-campo | Alta |
Colaptes melanochloros | pica-pau-verde-barrado | Alta |
Dryocopus lineatus | pica-pau-de-banda-branca | Média |
Melanerpes candidus | pica-pau-branco | Média |
Piculus aurulentus | pica-pau-dourado | baixa |
Picumnus cirratus | pica-pau-anão-barrado | Alta |
Veniliornis spilogaster | picapauzinho-verde-carijó | Alta |
Chiroxiphia caudata | tangará | Alta |
Ilicura militaris | tangarazinho | Média |
Manacus manacus | rendeira | Alta |
Podilymbus podiceps | mergulhão-caçador | Média |
Tachybaptus dominicus | mergulhão-pequeno | Média |
Amazona aestiva | papagaio-verdadeiro | Média |
Aratinga leucophthalma | periquitão-maracanã | Alta |
Forpus xanthopterygius | tuim | Alta |
Pionus maximiliani | maitaca-verde | Média |
Pyrrhura frontalis | tiriba-de-testa-vermelha | Média |
Gallinula galeata | frango-d’água-comum | Alta |
Laterallus melanophaius | sanã-parda | Média |
Pardirallus maculatus | saracura-carijó | baixa |
Pardirallus nigricans | saracura-sanã | Média |
Pardirallus sanguinolentus | saracura-do-banhado | Alta |
Porphyrio martinica | frango-d’água-azul | Média |
Porzana albicollis | sanã-carijó | Alta |
Pteroglossus bailloni | araçari-banana | Média |
Ramphastos dicolorus | tucano-de-bico-verde | Média |
Ramphastos toco | tucanuçu | Média |
Himantopus melanurus | pernilongo-de-costas-brancas | Alta |
Hemitriccus diops | olho-falso | Média |
Hemitriccus nidipendulus | tachuri-campainha | baixa |
Leptopogon amaurocephalus | cabeçudo | Média |
Mionectes rufiventris | abre-asa-de-cabeça-cinza | Média |
Myiornis auricularis | miudinho | baixa |
Poecilotriccus plumbeiceps | tororó | Alta |
Todirostrum cinereum | ferreirinho-relógio | Alta |
Todirostrum poliocephalum | teque-teque | Alta |
Tolmomyias sulphurescens | bico-chato-de-orelha-preta | Alta |
Calidris melanotos | maçarico-de-colete | baixa |
Gallinago paraguaiae | narceja | Média |
Tringa flavipes | maçarico-de-perna-amarela | Média |
Tringa melanoleuca | maçarico-grande-de-perna-amarela | Média |
Tringa solitaria | maçarico-solitário | Média |
Asio clamator | coruja-orelhuda | Média |
Athene cunicularia | coruja-buraqueira | Alta |
Megascops atricapilla | corujinha-sapo | Média |
Megascops choliba | corujinha-do-mato | Alta |
Pulsatrix koeniswaldiana | murucututu-de-barriga-amarela | Média |
Strix hylophila | coruja-listrada | baixa |
Strix virgata | coruja-do-mato | baixa |
Batara cinerea | matracão | Média |
Drymophila ferruginea | trovoada | Alta |
Dysithamnus mentalis | choquinha-lisa | Alta |
Myrmeciza squamosa | papa-formiga-de-grota | Média |
Pyriglena leucoptera | papa-taoca-do-sul | Alta |
Thamnophilus caerulescens | choca-da-mata | Alta |
Thamnophilus ruficapillus | choca-de-chapéu-vermelho | Média |
Conirostrum speciosum | figuinha-de-rabo-castanho | Alta |
Dacnis cayana | saí-azul | Alta |
Hemithraupis ruficapilla | saíra-ferrugem | Média |
Lanio melanops | tiê-de-topete | Média |
Lanio pileatus | tico-tico-rei-cinza | Média |
Nemosia pileata | saíra-de-chapéu-preto | Alta |
Paroaria dominicana | cardeal-do-nordeste | Alta |
Pipraeidea melanonota | saíra-viúva | Média |
Ramphocelus bresilius | tiê-sangue | Alta |
Schistochlamys melanopis | sanhaçu-de-coleira | Média |
Schistochlamys ruficapillus | bico-de-veludo | Média |
Tachyphonus coronatus | tiê-preto | Média |
Tangara cayana | saíra-amarela | Alta |
Tangara cyanoventris | saíra-douradinha | Média |
Tangara ornata | sanhaçu-de-encontro-amarelo | Média |
Tangara palmarum | sanhaçu-do-coqueiro | Média |
Tangara sayaca | sanhaçu-cinzento | Alta |
Tersina viridis | saí-andorinha | Média |
Thlypopsis sordida | saí-canário | Alta |
Platalea ajaja | colhereiro | Alta |
Plegadis chihi | caraúna-de-cara-branca | Média |
Crypturellus obsoletus | inhambuguaçu | baixa |
Crypturellus tataupa | inhambu-chintã | Média |
Nothura maculosa | codorna-amarela | Alta |
Myiobius atricaudus | assanhadinho-de-cauda-preta | Média |
Pachyramphus castaneus | caneleiro | Média |
Pachyramphus polychopterus | caneleiro-preto | baixa |
Pachyramphus validus | caneleiro-de-chapéu-preto | Média |
Schiffornis virescens | flautim | Média |
Amazilia lactea | beija-flor-de-peito-azul | Média |
Amazilia versicolor | beija-flor-de-banda-branca | baixa |
Anthracothorax nigricollis | beija-flor-de-veste-preta | Média |
Chlorostilbon lucidus | besourinho-de-bico-vermelho | Alta |
Eupetomena macroura | beija-flor-tesoura | Alta |
Florisuga fusca | beija-flor-preto | Alta |
Heliomaster squamosus | bico-reto-de-banda-branca | baixa |
Heliothryx auritus | beija-flor-de-bochecha-azul | baixa |
Leucochloris albicollis | beija-flor-de-papo-branco | baixa |
Phaethornis pretrei | rabo-branco-acanelado | Alta |
Thalurania glaucopis | beija-flor-de-fronte-violeta | Alta |
Troglodytes musculus | corruíra | Alta |
Turdus albicollis | sabiá-coleira | baixa |
Turdus amaurochalinus | sabiá-poca | Média |
Turdus flavipes | sabiá-una | baixa |
Turdus leucomelas | sabiá-barranco | Alta |
Turdus rufiventris | sabiá-laranjeira | Alta |
Turdus subalaris | sabiá-ferreiro | baixa |
Arundinicola leucocephala | freirinha | Alta |
Camptostoma obsoletum | risadinha | Alta |
Colonia colonus | viuvinha | Média |
Elaenia chiriquensis | chibum | baixa |
Elaenia flavogaster | guaracava-de-barriga-amarela | Alta |
Elaenia spectabilis | guaracava-grande | Média |
Empidonomus varius | peitica | Alta |
Fluvicola nengeta | lavadeira-mascarada | Alta |
Gubernetes yetapa | tesoura-do-brejo | Alta |
Hirundinea ferruginea | gibão-de-couro | Alta |
Knipolegus cyanirostris | maria-preta-de-bico-azulado | Média |
Knipolegus lophotes | maria-preta-de-penacho | Média |
Lathrotriccus euleri | enferrujado | Média |
Machetornis rixosa | suiriri-cavaleiro | Alta |
Megarynchus pitangua | neinei | Alta |
Myiarchus ferox | maria-cavaleira | Média |
Myiarchus swainsoni | irré | Média |
Myiodynastes maculatus | bem-te-vi-rajado | Média |
Myiopagis caniceps | guaracava-cinzenta | Média |
Myiopagis viridicata | guaracava-de-crista-alaranjada | baixa |
Myiophobus fasciatus | filipe | Alta |
Myiozetetes similis | bentevizinho-de-penacho-vermelho | Alta |
Phyllomyias fasciatus | piolhinho | Média |
Pitangus sulphuratus | bem-te-vi | Alta |
Pyrocephalus rubinus | príncipe | Média |
Satrapa icterophrys | suiriri-pequeno | Média |
Serpophaga subcristata | alegrinho | Alta |
Sirystes sibilator | gritador | Alta |
Tyrannus melancholicus | suiriri | Alta |
Tyrannus savana | tesourinha | Alta |
Xolmis cinereus | primavera | Média |
Xolmis velatus | noivinha-branca | Média |
Tyto alba | coruja-da-igreja | Alta |
Cyclarhis gujanensis | pitiguari | Alta |
Vireo olivaceus | juruviara | Alta |
Espécie | Nome comum |
Amazonetta brasiliensis | pé-vermelho |
Ardea alba | garça-branca-grande |
Egretta thula | garça-branca-pequena |
Coereba flaveola | cambacica |
Columba livia | pombo-doméstico |
Columbina talpacoti | rolinha-roxa |
Patagioenas picazuro | pombão |
Zenaida auriculata | pomba-de-bando |
Piaya cayana | alma-de-gato |
Sporophila caerulescens | coleirinho |
Sporophila lineola | bigodinho |
Euphonia chlorotica | fim-fim |
Furnarius rufus | joão-de-barro |
Progne chalybea | andorinha-doméstica-grande |
Molothrus bonariensis | vira-bosta |
Mimus saturninus | sabiá-do-campo |
Paroaria dominicana | cardeal-do-nordeste |
Phalacrocorax brasilianus | biguá |
Picumnus cirratus | pica-pau-anão-barrado |
Podilymbus podiceps | mergulhão-caçador |
Forpus xanthopterygius | tuim |
Conirostrum speciosum | figuinha-de-rabo-castanho |
Tangara cayana | saíra-amarela |
Elaenia flavogaster | guaracava-de-barriga-amarela |
Fluvicola nengeta | lavadeira-mascarada |
Megarynchus pitangua | neinei |
Tyrannus savana | tesourinha |
Espécie | Nome comum |
Herpetotheres cachinnans | Acauã |
Anhima cornuta | Anhuma |
Campylorhamphus falcularius | Arapaçu-de-bico-torto |
Amazilia lactea | Beija-flor-de-peito-azul |
Florisuga fusca | Beija-flor-preto |
Myiodynastes maculatus | Bem-te-vi-rajado |
Myiozetetes similis | Bentevizinho-de-penacho-vermelho |
Schistochlamys ruficapillus | Bico-de-veludo |
Aramus guarauna | Carão |
Elaenia chiriquensis | Chibum |
Haplospiza unicolor | Cigarra-bambu |
Asio clamator | Coruja-orelhuda |
Falco femoralis | Falcão-de-coleira |
Buteo brachyurus | Gavião-de-cauda-curta |
Elaenia spectabilis | Guaracava-grande |
Donacobius atricapilla | Japacanim |
Myiarchus ferox | Maria-cavaleira |
Celeus flavescens | Pica-pau-de-cabeça-amarela |
Phaethornis pretrei | Rabo-branco-acanelado |
Turdus rufiventris | Sabiá-laranjeira |
Laterallus melanophaius | Sanã-parda |
Pardirallus maculatus | Saracura-carijó |
Pardirallus nigricans | Saracura-sanã |
Gubernetes yetapa | Tesoura-do-brejo |
Tachyphonus coronatus | Tiê-preto |
Ramphocelus bresilius | Tiê-sangue |
Synallaxis albescens | Uí-pi |
Cathartes burrovianus | Urubu-de-cabeça-amarela |
Mais passeios em arrozais